Wszystko o pieniądzach w Iranie

W Iranie nie funkcjonują międzynarodowe systemy bankowe. Dlatego nie wypłacisz tutaj pieniędzy z bankomatu za pomocą nie-irańskiej karty. Masz więc dwa wyjścia: zabrać ze sobą dolary lub euro i wymieniać je na miejscu, albo zakupić irańską przedpłacaną kartę dla turystów w Iranie. Najpierw jednak warto dowiedzieć się więcej o podwójnej irańskiej walucie i banknotach w użyciu.

Zrozumieć riale i tomany

Upraszczając i skracając historię waluty w Iranie: Oficjalną walutą irańską jest RIAL (IRR), który w ostatniej dekadzie podlegał galopującej inflacji. W  2021 roku współczynnik inflacji waluty wynosił 43,4% według worlddata.info, w 2022 – 48,96%). W poprzednich latach było podobnie – właściwie irański rial popadł w nagłe poważne kłopoty w momencie, gdy prezydent USA Donald Trump wycofał się z porozumienia nuklearnego z Teheranem (w 2018 roku) i przywrócił zawieszone 3 lata wcześniej sankcje ekonomiczne.

Przy gwałtownie słabnącej walucie irańskiej codzienne rachunki stały się skomplikowane dla obywateli Iranu. Centralny Bank Islamskiej Republiki Iranu zapowiedział reformę walutową w ramach której ma zostać przeprowadzona denominacja (10 000 : 1).  Z początkiem 2021 roku do obiegu wprowadzono nowe banknoty oraz czeki banku centralnego z podwójnym oznaczeniem nominału – w rialach i w tomanach. Oficjalnie proces denominacji trwa i nie jest znana data jej zakończenia.

W świadomości społecznej zadomowiło się pojęcie „toman” i Irańczycy podczas podawania cen zaczęli posługiwać się tą nazwą. Jednak w powszechnym rozumieniu wystarczyło z kwoty w rialach obciąć jedno zero i otrzymana wartość stanowiła wartość w tomanach. Milion przeistaczał się w 100 000.

Istnieje wiele hipotez dotyczących tego, dlaczego tak się stało. Jedna z obiegowych opinii mówi o tym, że denominacja jest procesem oddolnym, czyli wymyślonym przez ludzi, oraz etapowym tzn. w pierwszym etapie obcięto jedno zero, a teraz pomija się trzy zera oznaczające tysiące.

Nam jednak najbardziej prawdopodobne wydaje się to, że operacja 10 000 : 1, gdyby ją zastosować od razu uniemożliwiłaby rozliczenia drobnych kwot i wydawanie reszty.

Jak przeliczać riale na tomany?

1 000 000 riali = 100 000 tomanów = 100 tomanów

Tak, nam też wydawało się to dziwne na początku.  Najprościej zapamiętać jednak taki proces:

Z ceny w rialach obetnij jedno zero – uzyskasz w ten sposób cenę w tomanach „ludowych”. Z ceny w tomanach „ludowych” obetnij trzy zera – uzyskasz w ten sposób cenę w tomanach „rządowych”.

Przyjrzyjmy się jak to wygląda na popularnych banknotach. Po lewej stronie awers, po prawej rewers:

Stary i nowy banknot 1 000 000 riali

Zauważ, że na banknotach nominał podany jest podwójnie – w rialach (1000 000 riali) i w rządowych tomanach (100 tomanów). Pewną komplikacją jest to, że banknoty występują w kilku wersjach i musisz po prostu nauczyć się ich wyglądu.

Banknoty o tych samych nominałach mogą różnić się rozmiarem i kolorem

Na niektórych starszych banknotach wartość w cyfrach arabskich podana jest tylko z jednej strony. Warto nauczyć się cyfr arabsko – indyjskich od 0 do 9 – to ułatwi sprawę w wielu sytuacjach

Jak Irańczycy podają ceny?

Irańczycy będą podawać cenę na wszelkie sposoby: w rialach, tomanach obu typów i czasem – gdy będą chcieli podkreślić, jak tanie coś jest w Iranie, opatrzą cenę komentarzem:

Only 2 $, so cheap for you…

W oficjalnych cennikach – np. w hotelach, w dużych sklepach spożywczych ceny zwykle są podane w rialach. W sklepach z rękodziełem, pamiątkami – jeśli w ogóle są podane, to są wypisane ręcznie w tomanach (w cyfrach arabsko – indyjskich). Na stacji benzynowej jest rządowa cena paliwa, która z pewnością Cię ucieszy  (w czasie gdy tam podróżowaliśmy, było to 30 000 riali za litr – około 7 centów).

Tam, gdzie cen nie ma i pytasz o nie, trzeba upewnić się, czy cenę sprzedawca podaje w rialach, czy w tomanach. Zachowaj czujność! Łatwo tutaj o pomyłki z powodu bariery językowej (niewielu sprzedawców zna angielski). Jak wszędzie tak i w Iranie, także możesz trafić na kogoś, kto postanowi wykorzystać obcokrajowca. Dobrze jest sprawdzać, czy dobrze zrozumieliśmy cenę, wypisując na kalkulatorze smartfona cenę w tomanach „ludowych” i pytając „toman”?

Warto też wypracować sobie punkty odniesienia w oparciu o to, co ile może kosztować w Iranie. Dla Europejczyka ceny w Iranie będą niskie, jednak początkowe zamieszanie z różnymi walutami i banknotami sprawia, że nietrudno o kosztowne pomyłki.

A oto przykład: W drugim tygodniu pobytu w Iranie w mieście Anzali zamówiliśmy w ulicznym fastfoodzie 2 nóżki kurczaka z rożna. Podsunęliśmy sprzedawcy smartfon, by podał cenę, a on wpisał tam 800. Zawahaliśmy się z początku – 800 tomanów? Byłoby to 20 dolarów. Cena jak na Europę całkiem możliwa. Jednak wydawało się to o wiele za dużo jak na irańskie realia. Podaliśmy sprzedawcy banknot 100 tomanów (100 tysięcy tomanów albo 1000 000 riali). Sprzedawca czekał aż podamy mu kolejne 7 setek. Nie daliśmy się jednak zwieść i wyciągnęliśmy rękę po resztę. Widząc, że trik się nie udał – podał niespiesznie 20 tomanów i rozliczył resztę.

Mah Card – irańska karta dla turystów

System płatności bezgotówkowych jest znakomicie rozwinięty w Iranie. Wszędzie – w najmniejszej budce, w najbardziej odległej wsi zapłacisz kartą… irańską.

Jako obcokrajowiec możesz skorzystać z płatności kartą, jedynie wykupując Mah Card – przedpłacaną kartę dla turystów. Kartę możesz zamówić na oficjalnej stronie (opłata 19 € za wydanie) lub za pośrednictwem agencji turystycznej, która pomogła Ci w procesie wizowym.  Mah Card zostanie dostarczona do Ciebie do hotelu lub do placówki pocztowej. Możesz zasilać ją online za pomocą przelewów bankowych. Pieniądze zostaną przeliczone po kursie nieco niższym od wolnorynkowego i zostanie naliczona 7% opłata za przewalutowanie. Płatności kartą Mah nie są obciążone żadnymi opłatami. Wypłata gotówki jednak podlega ograniczeniom. Wypłaty są bezpłatne, jednak możesz dokonać ich tylko w bankomatach Ayandeh Bank i nie więcej niż 2 000 000 riali dziennie (200 000 aka 200 tomanów).

Czy to dużo, czy mało? No cóż– nie zapłacisz tą kwotą 1 nocleg w średniej jakości hotelu, ale wyżywisz się w restauracjach przez 1 dzień. Inny przykład: bilet dla obcokrajowca niemal w każdym muzeum czy innej atrakcji kosztuje 1 000 000 riali (100 000 aka 100 tomanów).

Gotówka w Iranie

Gotówką zapłacisz wszędzie. Musisz jednak zabrać ze sobą w podróż dolary lub euro, bo tę walutę wymienisz bez problemu. Pieniędzy trzeba mieć z górką na nieprzewidziane wypadki, gdyż na czas pobytu w Iranie stracisz dostęp do swoich pieniędzy przechowywanych w banku. Warto też zabrać ze sobą obszerną saszetkę, gdyż kurs wymiany jest taki, że wymieniając 100 $ otrzymasz kilkucentymetrowy plik irańskich banknotów.

Banknotów trzeba się nauczyć, gdyż jeden nominał występuje w kilku inkarnacjach. Często przy wymianie otrzymasz banknoty o niskiej wartości, co dodatkowo pogrubi Twój portfel. Noszenie takiego pliku jest uciążliwe, jednak jest to korzystniejsza finansowo opcja niż korzystanie z karty Mah.

W sklepach spożywczych i przy zakupach o drobnej wartości, gdy sprzedawca nie znajdzie w kasie niskich nominałów – możesz otrzymać resztę w cukierkach.

Planując wymianę waluty najlepiej zabrać ze sobą nominały 100 i 50 dolarów / euro i wymieniać je stopniowo, gdyż rial bardzo szybko dewaluuje się, co ma odzwierciedlenie zarówno w ilości riali, którą otrzymasz za dolary lub euro, jak i w cenach które zapłacisz za hotele, restauracje i zakupy.

Dla przykładu – gdy wjechaliśmy do Iranu za 1 $ otrzymywaliśmy 380 000 riali (38 000 aka 38 tomanów). 3 miesiące później – już 520 000 riali (52 000 aka 52 tomany).

Jak i gdzie wymieniać walutę w Iranie?

Najmniej korzystnie wymienisz w bankach – kursy są rządowo ustalane na bardzo niskim poziomie. Trochę lepiej w kantorach, ale tych jest mało i czasem nie chcą w ogóle realizować wymiany, powołując się na awarię systemu lub brak gotówki.

Najlepiej – w sklepach jubilerskich i punktach ze złotem inwestycyjnym.

Dla nas najlepszą strategią było zlokalizowanie ulicy złotników na bazarze i wycieczka od jubilera do jubilera. Zwykle najdalej w 3 lub 4 sklepie, w którym pytaliśmy, jubiler miał chęć ochrony majątku przed dewaluacją oraz wystarczające ilości pieniędzy w sejfie dla dokonania transakcji. Chętnie wymieniał riale na dolary.

Gdzie sprawdzać kurs wymiany w Iranie?

Kurs wolnorynkowy warto sprawdzać na stronie bonbast.com (strona działa w Iranie tylko z VPN).  Uwaga! Ta strona podaje kurs wymiany w tomanach „ludowych” z trzema zerami. Rzadko uzyskasz taki kurs wymiany jaki będzie podany na tej stronie. Nam udawało się zwykle wymieniać około 1 000 tomanów mniej.

Wymieniając pieniądze, poproś o wysokie nominały. Jeśli sprzedawca rozumie angielski, poproś o „blue notes” – to jest najwyższy nominał (1 milion riali, czyli 100 tomanów) i jeśli dostaniesz go podczas wymiany, znacząco ograniczysz grubość portfela.

Co wybrać – kartę czy gotówkę?

Poniżej w tabeli zebraliśmy główne różnice pomiędzy środkami płatniczymi.

Porównanie	Gotówka	Karta
Pozyskiwanie waluty	Wymiana na wolnym rynku (jubiler, kantor, ulica)	Przelew z banku europejskiego
Wartość za $/ którą uzyskasz względem kursu wolnorynkowego	95-100%	75-80%
Mankamenty	– Konieczność przewożenia i przenoszenia fizycznych pieniędzy – Konieczność poświęcenia czasu na znalezienie miejsca i realizację wymiany	– Ograniczony dostęp do fizycznych pieniędzy – Konieczność planowania wypłat z bankomatów przed większymi zakupami na niektórych bazarach

Ci, którzy wybierają kartę, zwykle zwracają uwagę na wygodę – w Iranie naprawdę niemal wszędzie zapłacisz kartą. Dodatkowo mało jest na rynku banknotów o wysokich nominałach dlatego, jeśli masz gotówkę ze sobą to zwykle jest to duży zwitek pieniędzy.

Zwolenników gotówki zwykle przekonuje do niej niemal pełna wartość finansowa w stosunku do kursu wolnorynkowego.

Na koniec – ciekawostka

Irańczycy nie mają w zwyczaju dbania o bezpieczeństwo swojej karty płatniczej. Zwykli obywatele potrafią też samodzielnie obsługiwać terminale płatnicze. Wielokrotnie zobaczysz jak klient podaje kartę sprzedawcy, po czym głośno dyktuje mu pin. Albo gdy sprzedawca zajęty jest porządkowaniem towaru – klient pyta go o cenę, wbija ją sam w leżący na ladzie terminal, autoryzuje płatność i wychodzi. Rzecz w Europie nie do pomyślenia, tutaj nikogo nie dziwi!